Hoe maak je van een erfgoedsite een plaats die bruist van energie? Transfo is goed op weg om daar een antwoord op te geven. De voormalige elektriciteitscentrale is een dorp-in-het-dorp, Zwevegem 2.0 zeg maar. Bewoners en gebruikers zijn doordrongen van de idee van hernieuwbare energie. Die vibe willen we doortrekken in een bezoekersparcours. Van de basis – hoe wek je energie op – tot de boodschap, investeer in hernieuwbare energie.

Ik ben voorstander van klare en duidelijke thema’s voor onze bezoekerscentra. Thema’s die verbonden zijn aan de identiteit van de plaats. De Blankaart, dat is water. Bulskampveld, dat is bos. Transfo, dat is energie. Bij de uitwerking van een bezoekersparcours komt het erop aan om een goede mix te vinden tussen inhoud en interactie. Geen statische opstellingen, maar dynamische installaties, waar je als bezoeker zelf een input kan geven. Wat mij betreft, kan dit gerust onder de noemer van attractie, maar dan eentje mét brains.

(lees verder onder de foto uit het interbellum)

Transfo ademt energie. Het verhaal van de site gaat terug tot 1911. Zwevegem is als een van de eerste gemeenten in België gewonnen voor de idee om haar bewoners te voorzien van elektriciteit. Er wordt 9 hectare grond aangekocht langs het Kanaal Bossuit-Kortrijk. In 1913 is de elektriciteitscentrale al actief. De elektriciteit wordt opgewekt met kolen. De centrale beleeft haar gloriejaren in het interbellum (1920-1940). Een bedrijf als Bekaert is een van de grote afnemers van de elektriciteit. In 1946 start de centrale met het voeden van een stoomverdelingsnet.

In 1958 wordt een nieuwe elektriciteitscentrale gebouwd in Ruien. Zwevegem blijft actief als reserve-eenheid. Kolen worden vervangen door stookolie. De hoofdactiviteit is de distributie van stoom voor de industrie en het stadsverwarmingsnet. In 2001 valt ook de stoomproductie definitief stil. Drie jaar later verkoopt Electrabel de site aan de gemeente Zwevegem en de intercommunale Leiedal. Zij buigen zich over het herbestemmingsdossier voor wat intussen een erfgoedsite is geworden.

(lees verder onder de foto, ik overleg met Stijn Vandamme, aan de voet van de watertoren)

Waar staan we vandaag? Transfo is uitgegroeid tot een vlag die vele ladingen dekt: wonen, werken, sporten, erfgoedbeleving, … De realisatie van het woonproject zit in een eindfase. De private bouwmaatschappij Flux biedt woningen en appartementen aan. De sociale huisvestingsmaatschappij Eigen Haard voorziet 24 woongelegenheden. De restauratie van de beschermde gebouwen is een traject dat over langere termijn loopt. In 2018 keurde de toenmalige minister van onroerend erfgoed Geert Bourgeois meer dan 3 miljoen toe, verspreid over vijf jaar.

De watertoren, de imposante machinehal en een voormalige stookolietank zijn al gerestaureerd en kregen een herbestemming. De machinehal wordt gebruikt voor evenementen. De stookolietank is een duiktank. Spijtig dat de plannen voor de openstelling van de watertoren als uitkijkpunt zijn opgeborgen. Maar dat heb je met zo een site. De kosten lopen hoog op en daardoor belanden mooie ideeën noodgedwongen in de koelkast.

Dit najaar wordt het gerenoveerde transfogebouw opgeleverd. De vijf verdiepingen krijgen een herbestemming als kantoor- en bedrijfsruimte. De restauratie van de pompenzaal is volop bezig. Tegen 2023 moet de renovatie van alle belangrijke gebouwen op de site zijn afgerond.

Als Provincie zetelen we samen met Leiedal en de stad Zwevegem in de vzw Transfo. We hebben een zone met een aantal gebouwen in erfpacht. Het zijn kleinere entiteiten die we zouden kunnen inschakelen in het toekomstige bezoekersparcours. Op onderstaande foto is ‘onze zone’ aangeduid met het gele vierkant.

(lees verder onder de foto)

Als ik de site vandaag bezoek, ben ik positief verwonderd over de bedrijvigheid die er nu al heerst. Oenanthe, een organisatie gespecialiseerd in avontuurlijke sporten, organiseert er death rides, lasershootings en verhuur van kajaks. Er zijn escape-rooms, een microbrouwerij, een zomerbar en een glampingterrein. Straks komt er nog een klimzaal. En intussen hebben ook de Kunstacademie en een artiesten collectief hun vaste stek op Transfo.

(lees verder onder de visualisatie van het circulair energiesysteem)

Kleine en grotere ondernemingen, allen komen samen in één energiegemeenschap. De ambitie is groot. Transfo wil uitgroeien tot dé energiehub, een experimentenzone op het vlak van productie en verdeling van hernieuwbare energie. In situ opwekken en verbruiken, dat is de uitdaging.

Dankzij twee Europese projecten kan Transfo hier doelgericht experimenteren met een smart grid. Dat is een slim en circulair energiesysteem. Het wordt een mix van innovatieve technieken, van zonnepanelen (véél zonnepanelen!) over batterijopslag tot warmtekoppeling, een windturbine, laadpalen, wateropslag, slimme meters, monitoring, … De installaties zullen beheerd worden door een coöperatieve (in oprichting). Het opzet bestaat erin de Transfo site energie-neutraal te laten functioneren.

Tegen eind 2022 moet dit energieverhaal ook uitmonden in een bezoekersparcours. We mikken op scholen uit de regio en op individuele bezoekers. Er is nu al een app die het erfgoedverhaal ontsluit. En er is een toeristisch infopunt, een halteplaats voor fietsers en wandelaars die de streek verkennen. Die troeven moeten we uitspelen: Transfo is de site waar je naartoe gaat voor een combinatiebezoek: erfgoed ontdekken, een wandelkaart kopen en het energie-parcours uittesten.

Ik ben wel voorstander van een experimentenhal, een ruimte waar je aan de hand van doe-opdrachten kennismaakt met ‘energie’,  van oude technieken tot de innovatieve technologie die je vandaag associeert met het begrip hernieuwbare energie. Het wordt een uitdaging. Het ontwerpbureau is aangesteld en we hebben een fantastisch authentiek decor. Nu nog de manier vinden om dit op een attractieve wijze te ontsluiten.