Ja, er is nog ruimte voor duinen aan onze kust! – Kustsymposium 2023
Door ziekte heb ik zelf forfait moeten geven voor het Kustsymposium, georganiseerd door Natuurpunt, de West-Vlaamse Milieufederatie en WWF-België op 22 september. Mijn beleidsmedewerker Brecht kon wel gaan en gaf me achteraf een uitgebreide briefing, want het draaide uit op een zeer leerrijke dag voor hem. Het uitgangspunt? Dat was duidelijk: ‘Ja, er is nog ruimte voor duinen aan onze kust!’. Waarom onze kust zonder duinen helemaal in duigen zou vallen, kan je lezen in deze blog.
Kustnatuur op uw gezondheid!
Dat natuur een positief effect heeft op je gezondheid heb ik al vaker dan vandaag aangehaald, dus de resultaten van het onderzoek van professor Greet Schoeters naar de effecten van kustnatuur op onze gezondheid waren voor mij dan niet echt wereldschokkend te noemen. Ook trouwe bloglezers zullen wel al weten dat natuur een niet te onderschatten invloed heeft op onze gezondheid.
Stress is alomtegenwoordig in onze maatschappij en dat was dan ook professor Schoeters haar uitgangspunt. De invloed van stress op ons als mens mogen we niet als onbenullig aan de kant schuiven: stress beïnvloedt ons hormonaal systeem, onze bloeddruk, ons immuunsysteem en vooral ook ons mentaal welzijn. Deze continue blootstelling aan stress lijdt tot een verhoogde kans op obesitas, diabetes, allergieën, astma, depressie en hart -en vaatziekten.
Even vertoeven in de natuur heeft echter een sterk verlagend effect op het stressniveau. Niet alleen de aanwezigheid van groen werkt, maar ook het uitzicht op groen heeft zijn aandeel in de stressverlaging. Professor Schoeters stelde zo vast dat het stresshormoon cortisol significant lager ligt bij mensen die leven in een wat natuurlijkere omgeving.
Duinecologie
Een tocht door de wonderlijke wereld van de helmduinen, ook wel witte duinen genoemd, is wat professor Dries Bonte uiteenzette. Onze duinen maken deel uit van een sterk dynamisch ecosysteem dat behoort tot de overgangszone van zee tot polders. Deze overgangszone is dan ook gekenmerkt door een specifieke fauna en flora die sterk van afhankelijk is van de duinen.
Duinen ontwikkelen zich onder invloed van erosie en zandtransport, en een evenwicht tussen beide is nodig om tot een goede ontwikkeling tot komen. Opkomende en beginnende duinen ontstaan op het strand. Waar typische plantensoorten zich vestigen op een vloedmerk ontstaat er een eerste zandbultje.
Door de aanvoer van meer zand zal dit bultje verder aangroeien en vestigen er zich ook grassen. Helmgras is de duinenbouwer bij uitstek en vormt een essentieel onderdeel in het proces. Dit gras wordt momenteel gebruikt in de duin-voor-dijk projecten op verschillenden plaatsen langs onze kust, zoals in Raversyde. Deze ‘living labs’ laten wetenschappers zoals Dries toe om te experimenteren met verschillende toestanden en concentraties aan helmgras. Uiteindelijk zal zo blijken wat de beste methode is om helmgras aan te planten in functie van een goede kustbescherming.
(lees verder onder de afbeelding – close-up van een duin © Provincie West-Vlaanderen)
Kustveiligheid
Als volgende passeerde Peter Van Besien de revue, hij deed er het Masterplan Kustveiligheid uit de doeken. De uitdagingen zijn helaas redelijk groot… Door de laaggelegen polders hebben we een kwetsbaar hinterland. Daarnaast is onze kust gekenmerkt door een groot getijverschil, van ongeveer 5m. Ook de aanwezigheid van zand zorgt voor een grote erosiegevoeligheid en de zeespiegelstijging verhoogt de kansen op extreme stormen aanzienlijk.
Het Masterplan Kustveiligheid houdt rekening met al deze uitdagingen en speelt hier ook op in. Na een veiligheidstoetsing bleek dat de zwakke zones zich voornamelijk situeren aan de sterkst geürbaniseerde stukken, want daar is de natuurlijk kustwering in de vorm van duinen niet meer aanwezig.
Vroeger werd in dit geval al snel gegrepen naar kunstmatige bescherming door betonnen structuren te bouwen, maar tegenwoordig gaat men uit van het principe: zacht waar het kan en hard waar het moet. Duin-voor-dijk projecten bieden ook in een sterk bebouwde context een mogelijkheid tot natuurlijke kustbescherming.
(lees verder onder de afbeelding – masterplan kustveiligheid © Kustvisie)
Toekomstbeelden
Met de uitleg van Peter in het achterhoofd wil ik onze blik werpen op enkele toekomstbeelden. Sarah Vandeneede en Sarah Tilkin toonden aan dat een duin-voor-dijk een win-win-win kan betekenen voor zowel toerisme en biodiversiteit als voor kustbescherming.
Door het strand op een handmatige manier te gaan reinigen blijft de vloedlijn intact. Planten die snel een leeg gebied innemen, zoals zeeraket, zeepostelein en stekend loogkruid, maken hier gebruik van. Ze houden het zand vast waardoor geleidelijk aan natuurlijke ophopingen ontstaan – het begin van echte duinen.
Als deze duinen de kans krijgen om verder uit te groeien, krijgen we een duinengordel die een natuurlijke barrière vormt voor stormen en een stijgende zeespiegel. Tegelijk zijn deze duingebieden een habitat voor heel wat specifieke soorten. Door extra oppervlakte aan duinen te voorzien en deze met elkaar te verbinden, krijgen deze soorten meer kansen om te overleven en vergroot de biodiversiteit.
(lees verder onder de afbeelding – toekomstbeeld van een robuuste kust © Natuurpunt)
Massatoerisme aan de kust
Als je aan onze Belgische kust denkt, dan valt het niet te ontkennen: ook toeristen maken een belangrijk deel uit van het landschap. Het kusttoerisme kwam in het midden van de 19de eeuw overgewaaid uit het Verenigd Koninkrijk, legde Bart Neuts uit.
Sindsdien is onze kust er sterk door gevormd en beïnvloed. Op zomerse topdagen is het een ware overrompeling, zeker voor kuststeden zoals Oostende en De Panne met een vlotte treinverbinding. Ook door de aansluiting met de E40 ontvangen ze gigantische aantallen toeristen. Een kanttekening: slechts 13% van de dagjestoeristen maakt gebruik van het openbaar vervoer om naar de kust te reizen. Maar liefst 81% neemt er de auto voor, dat zou toch wel wat beter moeten als je het mij vraagt.
Architectuur aan de kust en spontane duinen
Als je naar de sterk gebetonneerde dijken aan onze kust kijkt, met vaak een imposante appartementengordel, vraag je je soms af waar de natuurlijke duinengordel van vroeger naartoe is gegaan. Een heroriëntering lijkt toch op z’n plaats, om zo terug wat meer ruimte te voorzien voor kustnatuur. Soms verschijnt er hier en daar spontaan een duin en is het wettelijk moeilijk om deze te beschermen. Gelukkig is duinvegetatie an sich wel beschermd.
Ex-Vlaamse bouwmeester Leo Van Broeck pleit voor hoogbouw en verdichting, maar zou dat afwisselend in een kamstructuur toepassen, om zo voldoende licht tussen de gebouwen door te laten en plaats te houden voor natuur. Daarnaast is er het duinendecreet, waardoor duinen worden beschermd tegen bebouwing.
Met een rugzakje vol ideeën en inspiratie verliet ik de briefing met Brecht. Want één ding is zeker: er is nog zeker ruimte voor duinen aan onze kust, het is gewoon een kwestie van alles te bekijken door een andere bril!